Diagnozowanie dojrzałości szkolnej -
zbyteczność czy konieczność?

Starsze przedszkolaki z utęsknieniem czekają dnia, kiedy będą już uczniami. Chodzenie do szkoły kojarzą tylko z przyjemnymi przeżyciami. Nie mogą się doczekać, kiedy założą tornister na plecy , usłyszą pierwszy dzwonek i staną się uczniami. Rozpoczęcie nauki będzie dla nich punktem zwrotnym w ich życiu. Pedagodzy i psycholodzy wiedzą, że przyjęcie nowej roli społecznej-roli ucznia, to poważny wysiłek. Wynika to z ogromnych wymagań stawianych 7-latkom na początku drogi edukacyjnej. Kryteria dojrzałości szkolnej dziecka określają wymagania potrzebne do podjęcia systematycznej nauki, jak również odpowiadające im przeciętne możliwości rozwojowe kandydatów do szkoły. Dojrzałym do podjęcia nauki w szkole jest dziecko, o takim stopniu rozwoju, który umożliwi mu naukę czytania, pisania i liczenia, przystosowanie do wymagań szkoły, zgodne współżycie z grupą rówieśniczą i kontynuowanie z powodzeniem nauki w I klasie. Dojrzałość szkolna nie jest „zakodowana”. Składa się na nią szereg różnorodnych doświadczeń dziecka, a zależeć będzie od:

  • indywidualnego rytmu rozwojowego i aktywności osobniczej
  • dotychczasowych doświadczeń życiowych
  • ilości i jakości kontaktów społecznych (z rodzeństwem, rówieśnikami, dorosłymi)
  • zaspakajania potrzeb biologicznych, poznawczych, uczuciowych
  • wymagań stawianych na miarę możliwości
  • rozwijania pożądanych form zachowań społecznych

Wiemy dobrze, że nie wszystkie dzieci rozwijają się jednakowo. Wystarczy przyjrzeć się dzieciom z „0”,aby zauważyć, że charakteryzują się one zróżnicowaną dynamiką dojrzewania. Jedne bawią się w grupie, inne zupełnie nie współpracują z rówieśnikami. Jedne z nich potrafią dodawać na konkretach, inne nie znają nazw liczebników. Jedne długo i w skupieniu wykonują zadania, inne szybko rezygnują. Takich sytuacji można mnożyć. Taka różnorodność dziecięcych możliwości nie jest bez znaczenia dla przyszłych losów edukacyjnych. Aby rozwiać swoje wątpliwości o gotowości, wrażliwości i podatności na oddziaływania szkolne należy sprawdzić, czy są przygotowane do podołania nowym obowiązkom i wyzwaniom. W tym celu należy przeprowadzić ocenę stopnia dojrzałości szkolnej dzieci, najlepiej na kilka miesięcy przed rozpoczęciem obowiązku edukacyjnego. Tylko dzięki odpowiednio wcześnie przeprowadzonej diagnozie, będzie czas na podjęcie działań kompensacyjnych lub korekcyjnych. Indywidualne podejście do dziecka w zakresie dojrzałości szkolnej, pozwoli określić poziom funkcjonowania fizycznego, umysłowego, psychicznego i emocjonalno-społecznego. 
    
Ustalimy w ten sposób, czy występuje równowaga między wymaganiami stawianymi przez szkołę a możliwościami rozwojowymi dziecka. Należy pamiętać, że o dojrzałości edukacyjnej nie decyduje wiek 7 lat. Jest on tylko umowną granicą między poszczególnymi okresami rozwojowymi, gdzie większość dzieci jest gotowych do rozpoczęcia nauki szkolnej. Może się zdarzyć, że metrykalny 7 latek w zakresie rozwoju umysłowego i fizycznego będzie na poziomie 5 latka. Co oznacza, że treści programowe na lekcjach będą mu zupełnie obce, a siedzenie w ławce nie do zniesienia. Natomiast dla innego 7 latka wszystko będzie za łatwe. Liczne badania( m.in. L. Wołoszynowej) pokazują, że w grupie 6 latków i 7 latków występują znaczne różnice indywidualne, sięgające czasami nawet kilku lat. 
   
Wiedząc, że dzieci przychodzące do pierwszej klasy są niejednakowo przygotowane, musimy podjąć takie działania, które zapewnią wszystkim jednakowy start edukacyjny. Co jeszcze raz potwierdza konieczność indywidualnego diagnozowania potrzeb dziecka, dużo wcześniej przed przekroczeniem progu szkolnego.

Podczas procesu diagnozowania należy zwrócić uwagę na:
  • rozwój umysłowy
  • lateralizację
  • wady wymowy
  • funkcje psychomotoryczne
  • koordynację słuchowo-wzrokową
  • napięcie mięśni dłoni
  • analizę i syntezę słuchową
  • umiejętności społeczne
  • analizę i syntezę wzrokową
  • koordynację wzrokowo-ruchową
W trakcie diagnozowania pojawią się pytania, okażmy zatem więcej zainteresowania i uwagi samemu dziecku. Oto lista pytań, które pojawią się podczas ustalania dojrzałości szkolnej dziecka:
  • Czy podczas rozmów nie wykazuje bełkotana, jąkania, nosowania, seplenienia?

  • Czy słucha i rozumie polecenia, treść czytanych tekstów, czy nie prosi o powtórzenia?

  • Czy potrafi naśladować odgłosy np. przyrody?

  • Czy wyodrębnia głoski na początku i na końcu słowa?

  • Czy orientuje się w kierunkach przestrzennych np. na prawo, na lewo, za mną, przede mną?

  • Jaki model lateralizacji zaczyna dominować?

  • Czy potrafi układać kompozycje z figur geometrycznych według wzoru?

  • Czy dobiera pary jednakowych znaków symbolicznych z rozsypanki literowej?

  • Czy czyta proste wyrazy?

  • Czy chętnie uzupełnia i koloruje obrazki?

  • Czy dokładnie odwzorowuje figury proste, złożone, obrócone i przekształcone?

  • Czy potrafi sortować przedmioty ze względu na określone cechy

  • Czy wie, w jaki sposób należy liczyć przedmioty?

  • Czy potrafi wykonać proste działanie na dodawanie i odejmowanie w zakresie 10 ?

  • Czy reprezentuje odpowiedni poziom operacyjnego rozumowania?

  • Czy układa pociętą historyjkę zgodnie z kolejnością?

  • Czy po przeczytaniu dziecku krótkiego opowiadania, potrafi odpowiedzieć na pytania z nim związane?

  • Jak sobie radzi z ćwiczeniami równowagi, koordynacją statyczną, koordynacją dynamiczną całego aparatu ruchowego, szybkością ruchów, zdolnością do ruchów jednoczesnych?

  • Jak sobie radzi z koordynacją dynamiczną rąk i precyzją ruchów, jak kontroluje drobne ruchy wykonywane dłonią np. rysowanie wzorów po śladzie, nawlekanie koralików?

  • Czy podczas gier i zabaw przestrzega ustalonych umów?

  • Jak zachowuje się w grupie rówieśniczej, czy zachowanie jest adekwatne do okoliczności?

  • Czy zabawy zręcznościowe sprawiają mu przyjemność?

  • Czy rozpoczęte zadanie doprowadza do końca?

  • Niepowodzenia mobilizują, czy zniechęcają do dalszej pracy?

  • Czy ma stosunkowo wysoki poziom odporności emocjonalnej na sytuacje trudne?

  • Jak wyglądają relacje z dorosłymi?

Na podstawie kompleksowych działań, podczas przyjaznej atmosfery i poczucia bezpieczeństwa, będzie można skonstruować diagnozę dojrzałości szkolnej. Jeżeli się okaże, że zakres wiadomości i umiejętności jest niewystarczający, by być uczniem, przy wczesnym jej przeprowadzeniu, to kilka miesięcy będzie okresem na intensywne wspomaganie rozwoju, działania profilaktyczne, korekcyjne, czy kompensacyjne. Czas poświęcony na wspomaganie rozwoju, pomoże uchronić dziecko przed wieloma rozczarowaniami, a nawet przed ewentualnym odroczeniem obowiązku szkolnego.

Opracowała mgr Irena Puciło 
na podstawie artykułu K. Dmitruk-Sierocińskiej
zamieszczonego w dwumiesięczniku edukacyjnym Aspekty 2004